Tối ưu hóa cách bạn cảm nhận về sản phẩm
Với vai trò là một người quản lý sản phẩm nói chung, để đảm bảo việc xây dựng sản phẩm đạt hiệu quả thì thông thường cả nhà sẽ cần nắm vững kha khá các kỹ năng khác nhau. Trong số đó, có một thứ mình thích gọi là năng lực hơn là kỹ năng, một năng lực cốt lõi và cực kỳ quan trọng bậc nhất với người làm sản phẩm theo góc nhìn của mình. Với mức độ quan trọng như thế nên nó là yêu cầu mặc định của những nhà quản lý sản phẩm, và nghịch lý là những thứ mặc định lại rất hay bị bỏ quên.
Trong một lần tình cờ, mình đọc được vài dòng chia sẻ của một đàn anh trong nghề, đại ý anh chia sẻ rằng anh đã quan sát, tham gia khá nhiều buổi chia sẻ, sự kiện liên quan tới các chủ đề quản lý sản phẩm. Và anh cảm thán rằng anh khá hụt hẫng khi hầu như anh chưa thấy diễn giả nào đề cập tới PRODUCT SENSE - năng lực cảm nhận sản phẩm theo cách gọi của mình. Đàn anh này luôn tin đây là năng lực cốt lõi phải được ưu tiên hàng đầu của bất kỳ người làm sản phẩm nào, và anh cũng gián tiếp nhắc mình nhớ là mình cũng quên mất điều mặc định này. Mà quên rồi thì phải tự kiểm điểm và nhắc nhở bản thân, nên mình xin dùng bài này để chia sẻ với cả nhà cũng như nhắc nhớ chính mình.
Tại sao năng lực cảm nhận về sản phẩm lại quan trọng?
Trước tiên, mình và cả nhà sẽ cùng thử hình dung năng lực cảm nhận sản phẩm - product sense - là gì đã nhé. Năng lực cảm nhận sản phẩm là khả năng hiểu được nhu cầu của một sản phẩm là gì. Mở rộng ra, đó là năng lực giúp cả nhà nhìn vào một thứ gì đó để hiểu được có thể chuyển hóa nó và tạo ra một sản phẩm hay không, thông qua việc giải đáp sa số các thắc mắc như: vấn đề gì? ai đang gặp vấn đề? nó có khiến họ đớn đau tới mất ăn mất ngủ không? họ sẽ cần gì cho cuộc đời tươi đẹp hơn? Điều đó có đem lại đồng nào cho mình không? .... Và nếu cả nhà có biết về vai trò của người làm sản phẩm thì cả nhà sẽ phát hiện rằng theo cách nói của mình, product sense đã tổng quan luôn các thứ mà người làm sản phẩm cần làm hàng ngày. Vậy nói ngược lại một cách cực đoan thì người làm sản phẩm mà không có product sense thì... nghỉ cho khỏe. Còn bớt cực đoan một tí thì, đây là năng lực có thể được học, định hình và nâng cấp theo thời gian.
Theo trí nhớ của bản thân mình trong các sự kiện mình đã tham dự, quả đúng là chưa ai nhắc tới product sense, cũng may là hầu hết các sự kiện đó đều có mục đích chính là chuẩn bị cho các kèo...bán khóa học, nên tính thương mại cao, họ cần dùng những chủ đề đao to búa lớn hơn để hút người tham gia, mình vẫn tin là ở các cộng đồng thiên về quản lý sản phẩm thuần túy thì họ sẽ không bỏ quên năng lực này. Nếu mình nhìn nhận theo một hướng khác, thì trong vài cuộc trao đổi khác nhau, đã có sự gián tiếp trao đổi tới năng lực này. Mình xin chia sẻ hai câu chuyện ngắn sau: Trong một buổi trao đổi với một đàn anh mà sau đó trở thành sếp của mình, khi nghe qua những gì mình và các cộng sự đã làm với sản phẩm lúc đó của tụi mình, anh ngay lập tức đã hỏi lại rằng: "Vậy là định hướng của bên em sẽ đi theo ...". Điều thú vị chính là anh đã nói đúng mục tiêu định hướng của sản phẩm của tụi mình dù mình chả hề đề cập gì tới mấy thứ định hướng chiến lược gì cả, và sản phẩm đã ra mắt của tụi mình lúc đó mà so sánh với cái mục tiêu kia thì còn xa lắc xa lơ. Đàn anh này đã làm mình ấn tượng khi đó, sau đó mình đã chấp nhận bị dụ mà cầm hộ anh một sản phẩm của bên anh để...anh bỏ đi làm thứ khác. (Tóm lại là bị dụ cả nhà ạ!). Và sau này mình biết được, vì anh có Product Sense đủ mạnh để suy đoán được hướng đi của sản phẩm bên mình khi đó.
Sau sự kiện trên khoảng một năm, khi mình chuyển ra Hà Nội, trong một lần trao đổi với một anh founder về sản phẩm mà phía anh đang xây dựng. Lần này người phải chứng minh product sense là mình, sau khi anh founder này chia sẽ những gì phía anh đã và đang làm, anh đưa ra câu hỏi đại ý rằng khi hoàn tất giai đoạn này nếu là mình sản phẩm kế tiếp mình sẽ làm với những thứ đã có là gì? Mình đã đưa ra câu trả lời đúng với dự định kế hoạch của anh founder. Và dù sau đó mình và anh founder này không có cơ hội hợp tác, tuy nhiên mình cũng xin phép không đề cập sản phẩm đó là gì. Qua hai câu chuyện ngắn trên, cả nhà sẽ thấy đâu đó nhưng người làm sản phẩm họ rất quan tâm tới product sense, vì họ cũng tin đây là năng lực cốt lõi cần có của người làm sản phẩm, hình thức họ đặt ra vấn để có thể khác nhau nhưng vẫn sẽ cùng mục đích. Giai đoạn ở giữa hai câu chuyện trên, mình đã tự tìm hiểu và nâng cao năng lực cảm nhận sản phẩm của bản thân mình thông qua tài liệu lẫn công việc thực tế. Và mình vẫn đang tiếp tục tối ưu hóa năng lực này cho ban bản thân mình, ở phần tiếp theo mình xin đề cập tới vài phương pháp để rèn luyện năng lực này mà mình đã tham khảo, tổng hợp và cũng tự trải nghiệm qua.
Định hình trước tiên về mặt tư duy
Như mình có đề cập ở trên, năng lực cảm nhận sản phẩm có thể học được, có thể định hình được và cũng có thể rèn luyện để nâng cấp được. Và để làm những điều này một cách tối ưu, thì mình nghĩ cả nhà nên cần định hình trước một chút về mặt tư duy. Ở trong tiếng Anh, cả nhà sẽ thấy có những term dạng XXX Sense (Product Sense, Data Sense, v.v...) hoặc XXX Thinking (Product Thinking, Design Thinking, Critical Thinking, v.v...) hoặc XXX Mindset. Mình sẽ định hình những term này theo các nhóm:
- Sense: nhóm này chỉ một năng lực cảm nhận, phản xạ trên một lĩnh vực nào đó. Vd: Data Sense là khả năng cảm nhận dữ liệu, nhìn các con số, report và hình dung ra những câu chuyện có thể kể.
- Thinking: nhóm này chỉ một hướng tiếp cận (suy nghĩ) kèm quy trình và/hoặc nguyên tắc áp dụng của nó trên một nhóm vấn đề nào đó. Vd: Critical Thinking là hướng tiếp cận thông qua quy trình đặt các câu hỏi truy vấn ngược để đào sâu một hiện tượng ban đầu nhằm tìm ra nguyên nhân gốc rễ của hiện tượng đó.
- Mindset: nhóm này chỉ việc bản thân chúng ta ghi nhớ và áp dụng một hay nhiều phương pháp (nhóm Thinking) trong cuộc sống của như công việc.
Với cách mình định hình như trên, thì mình sẽ đưa ra nhận định như sau: "Mindset của người làm Product là cần phải luôn luôn áp dụng Product Thinking để thấm nhuần năng lực tư duy của người làm Product. Và khi áp dụng thường xuyên Product Thinking, bạn sẽ định hình được Product Sense của bản thân"
Và đó là cách mình định hình tư duy của mình khi rèn luyện bất kỳ bộ năng lực nào. Mình định hình lối tư duy này thông qua học hỏi quan sát, đồng thời sao chép từ các mô hình khác nhau. Mình xin lấy ví dụ cách mình nhìn nhận việc chơi cầu lông để giải thích lý do mình định hình lối tư duy này. Với vận động viên chơi cầu lông chuyên nghiệp, họ trải qua việc tập luyện trong thời gian dài để có thể nâng cao kỹ năng và đảm bảo tỉ lệ chiến thắng trong các trận đấu. Môn này thật chất ngoài tập luyện về thể chất còn rèn luyện cả phản xạ của não bộ, việc di chuyển nhanh trên đôi chân cũng như việc vung tay như thế nào thật chất đều được thông qua não bộ của vận động viện. Khi trái cầu bay tới một điểm bên phần sân của vận động viên, việc phải lướt tới nhanh bao nhiêu, bao nhiêu bước, vung vợt theo hướng nào, đều được xử lý rất nhanh thông qua nào. Thông thường chúng ta hay dùng từ phản xạ để nói tới việc các vận động viên phản ứng nhanh chóng lại các tình huống. Vậy khác biệt giữa vận động viên chuyên nghiệp và người chơi nghiệp dư nằm ở những điểm nào? Chính là ở việc một vận động viên đã tập luyện hàng chục ngàn hoặc hơn nữa từng đường đánh, cơ thể của họ được kết nối tình huống với cách phản ứng thông qua não bộ. Tức là với mỗi đường cầu, não bộ sẽ giữa vào tình huống hoàn cảnh bao gồm vị trí đứng, hướng cầu, v.v.. để đưa ra giải pháp từ việc di chuyển thế nào, vung vợt ra sao để cơ thể từ đó thực thi theo một cách chớp nhoáng. Nếu cú đánh thành công, não bộ sẽ ghi nhận lại và với đường cầu tương tự, tỉ lệ cao cùng giải pháp sẽ được đưa ra; còn nếu cú đánh thất bại, thì não bộ cũng sẽ ghi nhớ để với đường cầu tương tự lần sau giải pháp khác sẽ được thay thế để...thử nghiệm lại. Và với cách hoạt động và ghi nhận lại của não bộ như thế, tức là người vận động viên càng luyện tập nhiều kèm việc tập trung trong luyện tập để thật sự ghi nhớ được những gì mình trải qua, thứ gọi là phản xạ (hay hoa mỹ hơn gọi là trực giác) sẽ được hình thành.
Và tới đây, cả nhà sẽ hiểu ý tưởng của mình đưa tới cả nhà. Đó là để có năng lực cảm nhận sản phẩm, thì cả nhà cần rèn luyện như một động viên với đủ mọi bài tập liên quan. Tin vui là cả nhà sẽ giảm bớt phần tập luyện thể chất, còn tin không vui lắm đó là phần não bộ sẽ cần nhiều sự rèn luyện hơn môn cầu lông như ví dụ ở trên.
Rèn luyện như thế nào để phát triển năng lực cảm nhận sản phẩm (Product Sense)
Và như đã đề cập ở trên, để có phản xạ (Sense) thì cần đưa phương pháp (Thinking) vào áp dụng thường xuyên (Practice). Nên việc đơn giản chính là cứ đem lối suy nghĩ của người làm sản phẩm và áp dụng khắp mọi nơi, mọi lúc nếu có thể hoặc thậm chí ở những hoàn cảnh cả nhà nghĩ là không thể thì cũng nên thử xem. Coi việc áp dụng này chính là việc rèn luyện hàng ngày, để dần dần dưa năng lực của bản thân từ cấp nghiệp dư thành chuyên nghiệp như một vận động viên vậy, mình có một term để gọi tên nhóm vận động viên này là Practice Expert để tương quan với cách gọi Domain Expert. Các phương pháp hay bài tập trong việc quản lý sản phẩm cũng khá phong phú, tùy theo mục tiêu cá nhân của mỗi người, dưới đây mình xin đưa ra vài gợi ý cho cả nhà:
Đặt câu hỏi thường xuyên
Tương tự như Critical Thinking, cả nhà nên thường xuyên đặt câu hỏi để truy tận gốc các vấn đề, các thông tin ẩn giấu phía sau các hiện tượng trước mắt. Đối với việc quản lý sản phẩm, thì các câu hỏi cốt lõi chính là giải đáp những thông tin ẩn sau một sản phẩm (hay dịch vụ) bất kỳ mà cả nhà quan sát được. Việc đặt câu hỏi để truy vấn giúp cả nhà có thêm nhiều thông tin, tránh việc có định kiến với những quan sát ban đầu.
Nếu cả nhà cần gợi ý đặt câu hỏi thế nào, khi nào thì...cả nhà cứ thử đi vào một cái mall hay plaza bất kỳ, đi từ cổng lớn qua các quầy hàng, để ý vị trí các store và thử đặt câu hỏi rằng liệu các chủ store có ý đồ gì khi đặt store ở đó hay không? Khi store A nằm ở đó sẽ có ưu thế hay bất lợi gì không? Tại sao cái WC lại nằm ở góc đó? Hoặc ngay trong một store có nhiều dòng sản phẩm, đặt câu hỏi về lí do tại sao họ sắp xếp hàng hóa như vậy? Còn nếu cả nhà đang là một nhà quản lý sản phẩm rồi, thì có lẽ bài tập này quá dễ áp dụng rồi.
Có một lưu ý, đừng giới hạn phạm vi câu hỏi của bản thân, người làm công việc quản lý sản phẩm cần quan tâm tất cả các góc độ của sản phẩm, tức là việc sản phẩm được truyền thông như thế nào, truyền thông ở kênh nào, định giá sản phẩm ra sao, kể cả các câu hỏi liên quan tới nhóm khách hàng mục tiêu cũng cần phải được quan tâm ví dụ như nhóm người dùng của loại sản phẩm này sẽ có xu hướng sử dụng kênh thông tin nào?
Phân tích một sản phẩm bất kỳ
Bài rèn luyện này áp dụng được với bất kỳ sản phẩm nào từ của cả nhà tới của đối thủ hay đơn giản là một sản phẩm bất kỳ cả nhà có xài qua. Và với dạng rèn luyện này, không chỉ có một hướng khai thác, cả nhà có thể chọn bất kỳ hoặc kết hợp tất cả các hướng gợi ý sau của mình:
- Dựa trên trải nghiệm của cả nhà về sản phẩm sau một lượt sử dụng, hãy vứt nó qua một bên rồi tự vẽ lại workflow của sản phẩm, từng màn hình, các điểm tương tác, các vị trí thông báo,...
- Đặt câu hỏi, phân tích thử lý do sản phẩm đó được thiết kế như vậy, sản phẩm đó đang giải quyết những gì?
- Dựa trên phiên bản hiện tại của sản phẩm, xây dựng một lộ trình cho việc phát triển sản phẩm đó từ con số không, tức là bao gồm backlog có những item nào, bao nhiêu sprint, v.v... Và sẽ thú vị hơn nếu thử thách thức bản thân bằng việc thử giảm lượng tài nguyên và nhân lực xuống mức tối thiểu và xây dựng lại lộ trình
- Cải thiện sản phẩm ở các phiên bản kế tiếp, cả nhà sẽ thay đổi hoặc thêm bớt những gì? Tại sao?
Thử nghiệm mới
Thử nghiệm mới ở đây là việc cập nhật những thứ gì đó mới từ thị trường. Cả nhà nên thường xuyên theo dõi thị trường, cập nhật các xu thế mới ở các thị trường khác nhau, và việc thử nghiệm ở đây chính là thử xây dựng một giải pháp theo các xu thế đó mà có thể áp dụng vào thị trường cả nhà đang nhắm tới. Dĩ nhiên không phải ý tưởng nào, xu thế nào từ thế giới cũng đem về một thị trường bản địa được, nhưng chính việc thử nghiệm sẽ cho cả nhà câu trả lời chính xác: Nếu đưa về được thì nên đưa theo cách nào? Nếu không đưa về được thì vì sao?
Việc thử nghiệm những cái mới cũng không nhất thiết phải là các ý tưởng hay xu thế thị trường, như ở bài rèn luyện phân tích sản phẩm, thử nghiệm mới cũng nằm ở việc xây dựng một phiên bản mới của sản phẩm cả nhà phân tích. Hoặc đơn giản hơn là quan sát một hiện tượng bất kỳ và đánh giá xem liệu có vấn đề nào cần giải quyết ở đó không, và nếu có thì cả nhà sẽ xây dựng giải pháp như thế nào cho nó với những gì cả nhà đang có trong tay. Biết đâu cả nhà sẽ tìm được một side-project nào đó thú vị để làm.
Còn có nhiều dạng bài tập để rèn luyện năng lực tư duy, định hình năng lực cảm nhận sản phẩm, ở trên đây chỉ là những cách bản thân mình đã trải nghiệm qua và tổng hợp lại để gửi tới cả nhà. Và một khi đã bắt đầu thì quá trình rèn luyện nên được duy trình, đây là một hành trình dài hơi, ngày nào cả nhà còn muốn phát triển bản thân thì ngày đó quá trình này vẫn phải tiếp diễn. Những chia sẻ trong bài này là những đúc kết của mình, hi vọng sẽ là một khởi đầu tốt cho cả nhà.
Cảm ơn cả nhà đã đọc qua!